ਪੰਜ 'ਬਾਣੀਆਂ-ਲਿਖਤਾਂ' ਬਾਰੇ ਦੋ ਸਵਾਲ
ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਜੰਮੂ
ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਜੰਮੂ
ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਜਿਉਣਵਾਲਾ ਜੀਉ,ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ! ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਲੇਖ "ਜਾਪੁ ਜਾਂ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਹਿਡ਼ੀਆਂ ਸਖਿਆਿਵਾਂ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ? ਪੜੀਆ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਲੇਖ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਦੀ ਝੱਲਕ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਨ ਉਪਰੰਤ ਦੋ ਸਵਾਲ, ਉਤਸੁਕਤਾ ਵਸ਼ ਦਾਸ ਦੇ ਜ਼ਹਿਨ ਵਿਚ ਉੱਠੇ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ੍ਹ ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਂਵਾ ਕਿ ਦਾਸ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਸਵੀਕਾਰਦਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਾਹਰੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ।ਦਾਸ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਕੋਈ ਲਿਖਤ ਬਾਣੀ ਤਾਂ ਕਦਾਚਿੱਤ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।ਦਾਸ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੰਬੋਧਤ ਕਰਦਾ।ਇਸ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਪਾਸ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਚਿੱਤਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਹਿਮਾਯਤ ਬਾਰੇ ਜੋ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਸੋਚ ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਦਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੋੜਨਾ।ਇਹ ਵੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਦੇਵਾਂ ਕਿ ਦਾਸ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇਸ ਚਰਚਾ ਨਾਲ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਾਪੁ ਸਵੈਯੇ ਅਤੇ ਚੌਪਈ ਗੁਰੂ ਲਿਖਤ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ? ਮੇਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਸੰਧਰਭ, ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, ਕੇਵਲ ਕੁੱਝ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜ਼ਹਿਨ ਵਿਚ ਉੱਠੇ ਦੋ ਸਵਾਲਾਂ ਵੱਲ ਪਰਤਦਾ ਹਾਂ! ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:-
" ਅੱਜ ਵਾਲੀਆਂ ਅੰਮ੍ਰਤਿ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਸੰਤ ਕਵੀ ਭਾਈ ਵੀਰ iਸੰਘ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਡੇ ਗਲ ਮਡ਼੍ਹ ਗਆਿ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਮੁਕਤ ਹੀ ਸਾਂ। ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਬਿ ਤੰਬੂ iv~c ਆਪ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀ ਪਡ਼੍ਹ ਕੇ ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਤਆਿਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਜਾਨਣ "
ਵਧੇਰੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਕਥਨ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਇੰਝ ਵੱਡ ਲੇਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਦੋ ਸਵਾਲ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਲਈ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣ:-
(੧) " ਅੱਜ ਵਾਲੀਆਂ ਅੰਮ੍ਰਤਿ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਸੰਤ ਕਵੀ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸੰਿਘ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਡੇ ਗਲ ਮਡ਼੍ਹ ਗਆਿ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਮੁਕਤ ਹੀ ਸਾਂ "
(੨) " ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਬਿ ਤੰਬੂ ਵਚਿ ਆਪ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀ ਪਡ਼੍ਹ ਕੇ ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਤਆਿਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਜਾਨਣ" ਦਾਸ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਥਨ ਵਿਚ ਦਰਸਾਏ 'ਤੱਥ ਦੀ ਸੱਤਿਯਤਾ ਬਾਰੇ' ਇਸ ਸੰਦੇਹ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਹੈ ਕਿ 'ਉਹ ਅੱਸਤਯ' ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਦਾਸ ਦਾ ਇਸ ਸੰਦੇਹ ਯਕੀਨ ਵਿਚ ਬਦਲੇ, ਦਾਸ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅਦਬ ਦਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ੧੮੭੨ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ੧੮੯੧ ਦੇ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੇਖਨ ਦੇ ਆਰੰਭਕ ਦੋਰ ਵਿਚ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਭੂਗੋਲ ਵਿਸ਼ੇ ਦਿਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖਦੇ ਸੀ।ਫ਼ਿਰ ੧੮੯੮ ਅਤੇ ੧੮੯੯ ਵਿਚ ਉਨਾਂ੍ਹ ਦੀਆਂ ਨਾਵਲਾਂ ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਬੀਜੇਯ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆਂ ਸੀ।ਇਸ ਦਰਮਿਆਨ ੧੮੯੪ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਇਕ ਖਾਲਸਾ ਟਰੈਕਟ ਸੋਸਾਇਟੀ ਬੜਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ੧੮੯੯ ਵਿਚ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾਵਰ ਰਸਾਲਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਸ਼ਵਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਇਹ ਹੀ ਤੱਥ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਦੇ ਤੱਥ ਆਪ ਜੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਸਕੋ।
ਹੁਣ ਜ਼ਰਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚਾਰ ਲਈਏ:-ਉਨਾਂ੍ਹ ਦਾ ਜਨਮ ੧੮੬੧ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ੧੮੭੧ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਦਿਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲੌਂ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਜਾਣੁ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸੀ।੧੮੮੫ ਤਕ ਉਹ ਪਰਸ਼ੀਅਨ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਉਤਰੇ ਹੋਏ ਸੀ। ੧੮੮੭ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲਿਖਤ 'ਹਮ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ' ਲਿਖੀ। ੧੮੯੮ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਅਤੇ ੧੮੯੯ ਗੁਰਮਤਿ ਸੁਧਾਕਰ ਛੱਪੀ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ੧੪ ਸਾਲ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਲਿੱਖਿਆ ਜੋ ੧੯੨੬ ਵਿਚ ਪੁਰਾ ਹੋ ੧੯੩੦ ਵਿਚ ਛੱਪਿਆ।
੧੯੩੮ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ਇਕ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਮਾਰਤੰਡ ਲਿਖ ਛੱਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਭਾਕਰ,ਗੁਰਮਤਿ ਸੁਧਾਕਰ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਛੱਪਵਾਈ ਤੋਂ ਰੋਕ ਲਏ ਕੰਮ 'ਗੁਰੂ ਗਿਰਾ ਕਸੋਟੀ' ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਇਸ ਚਰਚਾ ਲਈ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇਨਾਂ ਉੱਲੇਖ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਆਉ ਜ਼ਰਾ ਵਿਚਾਰਿਏ ਕਿ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਿਸੰਬਰ ੧੮੭੨ ਵਿਚ ਜਨਮ ਹੋਂਣ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਲਗਭਗ ੧੨ ਸਾਲ ਛੋਟੇ ਸੀ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਖੈਤਰ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬੜੀ ਪਿੱਛੇਂ ਤੁਰੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅੱਜੇ ਲਗਬਗ ੩ ਸਾਲ ਦੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਇਕ ਮੋਢੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਤਰ ਚੁੱਕੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਨ ਰਾਹੀਂ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਚਾਰ ਰਹੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭੂਗੋਲ ਦਿਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗੁਰਮਤ ਸੁਧਾਕਰ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਬਿਜੇਯ ਸਿੰਘ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਪਰਤਾਪ ਸੂਰਜ਼ ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁਰਪਰਤਾਪ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਾਹਨ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਕਰ ਗੁਰਮਤ ਮਾਰਤੰਡ ਪੁਰੀ ਕਰ ਚੁਕੇ ਅਤੇ ਛੱਪਵਾ ਚੁੱਕੇ ਸੀ।
ਸਨਮਾਨ ਯੋਗ ਵੀਰ ਜੀਉ ਹੁਣ ਜ਼ਰਾ ਇਹ ਵੇਖੋ ਕਿ ੧੮੯੯ ਵਿਚ ਛੱਪੀ ਗੁਰਮਤ ਸੁਧਾਕਰ ( ਜੋ ਕਿ ਕਰੀਬ ੧੮੯੫-੯੮ ਦਰਮਿਆਨ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ) ਵਿਚ ਪੰਨਾ ਨੰ: ੪੩੪-੩੫ ਤੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਜੀ ਨੇ ਖੰਡੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਰੀਤੀ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਕੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:-੩. ਖੰਡੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਰੀਤੀ
ਸ਼ੀ੍ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪੰਜ ਖੜਗਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਕਰਣੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਰਬਲੋਹ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਜਲ ਅਤੇ ਪਤਾਸੇ ਮਿਲਾਕੇ ਯਥਾਕ੍ਰਮ 'ਵੀਰਾਸਨ' ਲਗਾਕੇ ਖੰਡਾ ਫੇਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਮਨ ਹੋਕੇ ਜਪੁ,ਜਾਪੁ ਸਵੈਯੇ,ਚੌਪਈ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਣ.ਬਾਣੀ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈਣ ਪਰ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧ ਕੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਯਾ ਜਾਵੈ. ਅਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਵਾਲਾ ਜੋ ਸਕੇਸ਼ ਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਨਿਰਮਲ ਵਸਤੂ ਪਹਿਨੇ ਸਿੰਘ ਲਿਬਾਸ ਵਿੱਚ ਖੜਗ ਪਹਿਨੇ ਖਵਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨ ਨੂੰ ਇਕਾਗ੍ਰ ਕਰਕੇ ਵਾਹਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਜਪਦਾ ਰਹੇ.ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਜਿਗਯਾਸੂ ਨੂੰ ਵੀਰਾਸਨ ਬੈਠਾ ਕੇ ਪੰਜ ਚੁਲੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਛਕਾਏ ਜਾਣ.ਪੰਜ ਪੰਜ ਨੇਤ੍ਰਾਂ ਅਤੇ ਕੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਛਿੜਕੇ ਜਾਣ, ਔਰ ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਬਚਿਆ ਹੋਯਾ ਅਮ੍ਰਿਤ ਸਿੰਘ, ਅਥਵਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਛਕਾਕੇ ਸੁਨਰਿਰੀਏ ਬਣਾਯਾ ਜਾਵੈ-ਹਰੇਕ ਚੁਲੇ ਨਾਲ,- ਬੋਲ ਵਾਹਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਬੋਲ ਵਾਹਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹ ਗਜਾਈ ਜਾਵੈ.ਅਤੇ ਛਕਣ ਵਾਲਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹ ਗਜਾਵੈ.ਗੁਰੂ ਗੰ੍ਰਥਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਤੁਕ ਲੈਕੇ ਅੱਖਰ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਂਉ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੈ.ਇਸ ਪਿਛੋਂ ਸਿੰਘ ਸੰਪ੍ਰਦਾ ਦੀ ਰਹਿਤ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰੁਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਾਕੇ ਅਰਦਾਸ ਸੋਧਕੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਬਰਤੇ aਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਵਾਲੇ,ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਹਾਜ਼ ਚੜੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਾਯਾ ਜਾਵੈ.ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਸਿੰਘ ਅਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਵਾਲੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ, ਔਰ ਇਕ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੁਤ੍ਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲੀ ਜਾਤਿ ਪਾਤਿ ਗੌਤ ਦਾ ਖ਼ਯਾਲ ਨਾ ਰੱਖਣ.ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਲਈ ਭੀ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਏਹੋ ਰੀਤੀ ਹੈ, ਕਈ ਸਿੱਖ, ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ਛਕਾਉਂਣਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਨਮਤ ਹੈ"
(੨) " ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਬਿ ਤੰਬੂ ਵਚਿ ਆਪ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀ ਪਡ਼੍ਹ ਕੇ ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਤਆਿਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਜਾਨਣ" ਦਾਸ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਥਨ ਵਿਚ ਦਰਸਾਏ 'ਤੱਥ ਦੀ ਸੱਤਿਯਤਾ ਬਾਰੇ' ਇਸ ਸੰਦੇਹ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਹੈ ਕਿ 'ਉਹ ਅੱਸਤਯ' ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਦਾਸ ਦਾ ਇਸ ਸੰਦੇਹ ਯਕੀਨ ਵਿਚ ਬਦਲੇ, ਦਾਸ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅਦਬ ਦਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ੧੮੭੨ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ੧੮੯੧ ਦੇ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੇਖਨ ਦੇ ਆਰੰਭਕ ਦੋਰ ਵਿਚ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਭੂਗੋਲ ਵਿਸ਼ੇ ਦਿਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖਦੇ ਸੀ।ਫ਼ਿਰ ੧੮੯੮ ਅਤੇ ੧੮੯੯ ਵਿਚ ਉਨਾਂ੍ਹ ਦੀਆਂ ਨਾਵਲਾਂ ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਬੀਜੇਯ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆਂ ਸੀ।ਇਸ ਦਰਮਿਆਨ ੧੮੯੪ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਇਕ ਖਾਲਸਾ ਟਰੈਕਟ ਸੋਸਾਇਟੀ ਬੜਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ੧੮੯੯ ਵਿਚ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾਵਰ ਰਸਾਲਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਸ਼ਵਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਇਹ ਹੀ ਤੱਥ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਦੇ ਤੱਥ ਆਪ ਜੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਸਕੋ।
ਹੁਣ ਜ਼ਰਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚਾਰ ਲਈਏ:-ਉਨਾਂ੍ਹ ਦਾ ਜਨਮ ੧੮੬੧ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ੧੮੭੧ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਦਿਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲੌਂ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਜਾਣੁ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸੀ।੧੮੮੫ ਤਕ ਉਹ ਪਰਸ਼ੀਅਨ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਉਤਰੇ ਹੋਏ ਸੀ। ੧੮੮੭ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲਿਖਤ 'ਹਮ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ' ਲਿਖੀ। ੧੮੯੮ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਅਤੇ ੧੮੯੯ ਗੁਰਮਤਿ ਸੁਧਾਕਰ ਛੱਪੀ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ੧੪ ਸਾਲ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਲਿੱਖਿਆ ਜੋ ੧੯੨੬ ਵਿਚ ਪੁਰਾ ਹੋ ੧੯੩੦ ਵਿਚ ਛੱਪਿਆ।
੧੯੩੮ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ਇਕ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਮਾਰਤੰਡ ਲਿਖ ਛੱਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਭਾਕਰ,ਗੁਰਮਤਿ ਸੁਧਾਕਰ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਛੱਪਵਾਈ ਤੋਂ ਰੋਕ ਲਏ ਕੰਮ 'ਗੁਰੂ ਗਿਰਾ ਕਸੋਟੀ' ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਇਸ ਚਰਚਾ ਲਈ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇਨਾਂ ਉੱਲੇਖ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਆਉ ਜ਼ਰਾ ਵਿਚਾਰਿਏ ਕਿ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਿਸੰਬਰ ੧੮੭੨ ਵਿਚ ਜਨਮ ਹੋਂਣ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਲਗਭਗ ੧੨ ਸਾਲ ਛੋਟੇ ਸੀ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਖੈਤਰ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬੜੀ ਪਿੱਛੇਂ ਤੁਰੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅੱਜੇ ਲਗਬਗ ੩ ਸਾਲ ਦੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਇਕ ਮੋਢੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਤਰ ਚੁੱਕੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਨ ਰਾਹੀਂ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਚਾਰ ਰਹੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭੂਗੋਲ ਦਿਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗੁਰਮਤ ਸੁਧਾਕਰ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਬਿਜੇਯ ਸਿੰਘ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਪਰਤਾਪ ਸੂਰਜ਼ ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁਰਪਰਤਾਪ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਾਹਨ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਕਰ ਗੁਰਮਤ ਮਾਰਤੰਡ ਪੁਰੀ ਕਰ ਚੁਕੇ ਅਤੇ ਛੱਪਵਾ ਚੁੱਕੇ ਸੀ।
ਸਨਮਾਨ ਯੋਗ ਵੀਰ ਜੀਉ ਹੁਣ ਜ਼ਰਾ ਇਹ ਵੇਖੋ ਕਿ ੧੮੯੯ ਵਿਚ ਛੱਪੀ ਗੁਰਮਤ ਸੁਧਾਕਰ ( ਜੋ ਕਿ ਕਰੀਬ ੧੮੯੫-੯੮ ਦਰਮਿਆਨ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ) ਵਿਚ ਪੰਨਾ ਨੰ: ੪੩੪-੩੫ ਤੇ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਜੀ ਨੇ ਖੰਡੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਰੀਤੀ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਕੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:-੩. ਖੰਡੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਰੀਤੀ
ਸ਼ੀ੍ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪੰਜ ਖੜਗਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਕਰਣੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਰਬਲੋਹ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਜਲ ਅਤੇ ਪਤਾਸੇ ਮਿਲਾਕੇ ਯਥਾਕ੍ਰਮ 'ਵੀਰਾਸਨ' ਲਗਾਕੇ ਖੰਡਾ ਫੇਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਮਨ ਹੋਕੇ ਜਪੁ,ਜਾਪੁ ਸਵੈਯੇ,ਚੌਪਈ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਣ.ਬਾਣੀ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈਣ ਪਰ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧ ਕੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਯਾ ਜਾਵੈ. ਅਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਵਾਲਾ ਜੋ ਸਕੇਸ਼ ਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਨਿਰਮਲ ਵਸਤੂ ਪਹਿਨੇ ਸਿੰਘ ਲਿਬਾਸ ਵਿੱਚ ਖੜਗ ਪਹਿਨੇ ਖਵਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨ ਨੂੰ ਇਕਾਗ੍ਰ ਕਰਕੇ ਵਾਹਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਜਪਦਾ ਰਹੇ.ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਜਿਗਯਾਸੂ ਨੂੰ ਵੀਰਾਸਨ ਬੈਠਾ ਕੇ ਪੰਜ ਚੁਲੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਛਕਾਏ ਜਾਣ.ਪੰਜ ਪੰਜ ਨੇਤ੍ਰਾਂ ਅਤੇ ਕੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਛਿੜਕੇ ਜਾਣ, ਔਰ ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਬਚਿਆ ਹੋਯਾ ਅਮ੍ਰਿਤ ਸਿੰਘ, ਅਥਵਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਛਕਾਕੇ ਸੁਨਰਿਰੀਏ ਬਣਾਯਾ ਜਾਵੈ-ਹਰੇਕ ਚੁਲੇ ਨਾਲ,- ਬੋਲ ਵਾਹਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਬੋਲ ਵਾਹਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹ ਗਜਾਈ ਜਾਵੈ.ਅਤੇ ਛਕਣ ਵਾਲਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹ ਗਜਾਵੈ.ਗੁਰੂ ਗੰ੍ਰਥਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਤੁਕ ਲੈਕੇ ਅੱਖਰ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਂਉ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੈ.ਇਸ ਪਿਛੋਂ ਸਿੰਘ ਸੰਪ੍ਰਦਾ ਦੀ ਰਹਿਤ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰੁਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਾਕੇ ਅਰਦਾਸ ਸੋਧਕੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਬਰਤੇ aਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਵਾਲੇ,ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਹਾਜ਼ ਚੜੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਾਯਾ ਜਾਵੈ.ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਸਿੰਘ ਅਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਵਾਲੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ, ਔਰ ਇਕ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੁਤ੍ਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲੀ ਜਾਤਿ ਪਾਤਿ ਗੌਤ ਦਾ ਖ਼ਯਾਲ ਨਾ ਰੱਖਣ.ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਲਈ ਭੀ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਏਹੋ ਰੀਤੀ ਹੈ, ਕਈ ਸਿੱਖ, ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ਛਕਾਉਂਣਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਨਮਤ ਹੈ"
ਵੀਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਜੀਉ ਹੁਣ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾਲਤਾ ਕਰਨੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚਲ ਰਹੀ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰੀਤ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਨੇ ਕੋਮ ਦੇ ਗਲ ਪਾਈ ਸੀ ਜਾਂ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨਾਂ੍ਹ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਮੁਕਤ ਸਾਂ? (ਇਹ ਦਾਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਹੈ)
ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਰੀਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕ ਸਵਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਤਿਬਰਤਾ ਨਾਲ ਉੱਠੇਗਾ। ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਵਾਲੀ ਰੀਤ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਘੜ ਕੋਮ ਦੇ ਗੱਲ ਪਾਈ ਸੀ ? ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦਾਸ ਦੇਣਾ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।ਇਸਦਾ ਦਾ ਉੱਤਰ ਹੈ ਨਹੀਂ ! ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰੀਤ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੁਰੀ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਸਬੂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਗਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਰੀ ਰੀਤ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਰੀਤ ਚਲਾਉਂਣ ਲਈ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੁਰਾਣੀ ਰੀਤ ਦਾ ਉੱਲੇਖ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨੂੰ ਗਲਤ ਠਹਰਾaਂਦੇ ਜਿਵੇਂ ਉਨਾਂ੍ਹ ਇਸ ਰੀਤ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਗਲਤ ਸੋਚਾਂ ਲਈ ਇੰਝ ਕੀਤਾ ਹੈ।
" ...ਇਕ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੁਤ੍ਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲੀ ਜਾਤਿ ਪਾਤਿ ਗੌਤ ਦਾ ਖ਼ਯਾਲ ਨਾ ਰੱਖਣ.ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਲਈ ਭੀ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਏਹੋ ਰੀਤੀ ਹੈ, ਕਈ ਸਿੱਖ, ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ਛਕਾਉਂਣਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਨਮਤ ਹੈ"ਵੀਰ ਜੀਉ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ ਕਿ ਜੇ ਕਰ ਉਸ ਵੇਲੇ (ਅੱਜ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ੧੧੫ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ) ਨਿਤਨੇਮ ਵਿਚ ਜਾਪੁ ਸਵੈਯੇ ਅਤੇ ਚੌਪਈ ਜੇਕਰ ਨਾ ਪੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾਂ ਜੀ ਇਨਾਂ੍ਹ ਨੂੰ ਪੜਣ ਬਾਰੇ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖਦੇ ਕਿ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਪੜਨਾ ਮਨਮਤ ਹੈ।ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨਾਂ ਨੇ ਜਾਤਿ ਪਾਤਿ ਅਤੇ ਇਸਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਂਣ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।ਗੁਰਮਤ ਸੁਧਾਕਰ ਵਿਚ ਹਰ ਉਸ ਪੁਰਾਣੀ ਰੀਤ ਦਾ ਟਿੱਪਣੀ ਸਹਿਤ ਖੰਡਨ ਹੈ ਜੋ 'ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਨੁਸਾਰ' ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਸੀ।ਜੇ ਕਰ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਹਰ ਦਿਆਂ ਤਿੰਨ ਬਾਣੀਆਂ ਪੜਨ ਦੀ ਰੀਤ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਰੀਤ ਨੂੰ ਗਲਤ ਠਹਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹੀ ਜਾਪੁ, ਸਵੈਯੇ ਅਤੇ ਚੌਪਈ ਪੜਨ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਟਿੱਪਣੀ ਰਾਹੀ ਨਵਾਂ ਤਰਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਇੱਥੇ ਆਪ ਜੀ ਵਲੋਂ ਇਕ ਪੁੱਛੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਗਕ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੂੰਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਲੇਖ ਵਿਚ ਇਕ ਖੁੱਲਾ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ;
"ਵੀਰੋ-ਭਰਾਵੋ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰੋ ਜਹਿਡ਼ਾ ੧੦੦-੧੫੦ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਕ ਿਗੁਰੂ ਗੋਬੰਿਦ ਸੰਿਘ ਜੀ ਨੇ ਇਹੋ ਅੱਜ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਪਡ਼੍ਹੀਆਂ ਸਨ?
ਵੀਰ ਜੀਉ ਇਸ ਸਵਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪ ਵਲੋਂ ਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਵਲੋਂ ਲਿਖਤੀ ਸਬੂਤ ਦੀ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ੩੦੦ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ , ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਬਾਬਤ ਦਾਸ ਵਲੋਂ ਪੇਸ਼ ੧੦੦ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣਾ ਸਬੂਤ ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਜੀ ਦਿਆਂ ਉੱਪਰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਹੈ।
ਹੁਣ ਦੂਜੇ ਸਵਾਲ ਵੱਲ ਤੁਰਦਾ ਹਾਂ:-
ਤਰਕਪੁਰਣ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਇਹ ਗਲ ਸਚਮੁੱਚ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ੧੬੯੯ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਾਣੀਆਂ ਪੜਨ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਹੋਇਆ ਉਹ ਛੇ ਬੰਦਿਆਂ (ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤੰਬੂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਤੰਬੂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਕਿ ਅੰਦਰ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਸਵਾਲ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਤਾਂ ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਪਰ ਅੱਗੇ ਦੋ ਗਲਾਂ ਵਿਚਾਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਕੋਈ ਐਸਾ ਕੋਤਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੀਕ੍ਰਟ ਰੱਖਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਈਂ ਧਰਮਗੁਰੂ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਮੰਤਰ ਬੋਲ ਕੇ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਇਹ ਰੂਹਾਨੀ ਮੰਤਰ ਭੂੱਲ ਕੇ ਵੀ ਨਾ ਦੱਸੀਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਾਪ ਲੱਗੇਗਾ।ਵੇਦ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਤਕ ਸਦਿਆਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਕੋਈ "ਅਵਾਂਛਤ ਤੱਤਵ" ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ/ਸੁਣ ਨਾ ਲੇ।aਲੰਘਣਾ ਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ "ਨੀਚ" ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਸੀਸਾ ਤਕ ਵੀ ਪਿਘਾਲ ਕੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੀ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਐਸਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਨ ਭਾਵੈਂ ਚਲੀ ਜਾਏ ਪਰ ਤੰਬੂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਗਲ ਕਦੇ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਏ ? ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਨਹੀਂ! ਦੂਜੀ ਗਲ ਇਹ ਕਿ ਇਤਹਾਸ ਵਿਚ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ, ਪਹਿਲੇ ਕੌਤਕ ਉਪਰੰਤ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਇਹ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਨਿਰੰਤਰ ਤੁਰ ਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਵੀ ਇਕ ਪਾਤਰ ਬਣਿਆਂ।ਮਰਿਯਾਦਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਇਤਨੀ ਤਦਾਦ ਕਾਰਨ, ਰਸਮ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਐਸੀ ਕਿਹੜੀ ਗਲ ਸੀ ਜੋ ਗੁੱਪਤ/ਅਣਜਾਣੀ ਰਹ ਸਕਦੀ ਸੀ? ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਕੋਈ ਨਹੀ !ਹੁਣ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾਲਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਕਿ " ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਬਿ ਤੰਬੂ ਵਚਿ ਆਪ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀ ਪਡ਼੍ਹ ਕੇ ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਤਆਿਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਜਾਨਣ" ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ? ( ਇਹ ਦਾਸ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਵਾਲ ਹੈ)ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦਾਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉੱਠੇ ਇਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਾਸ ਨੂੰ, ਇਸ ਬਾਬਤ ਸੰਦੇਹ ਮੁਕਤ ਕਰ, ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਵੱਧਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰੋਗੇ।
ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਹੋਈ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਭੂੱਲ ਲਈ ਛਿਮਾ ਦਾ ਜਾਚਕ ਸਮਝਣਾ!ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਜੰਮੂ
No comments:
Post a Comment